Piet Mondriaan [1872-1944]

Composition No. 3 with Color Planes

Piet Mondriaan (Amersfoort, 1872-New York, 1944) is een pionier van de abstracte kunst. Zijn oeuvre is getuige van de weg die hij aflegt van figuratie naar abstractie. Vooral zijn latere geometrisch-abstracte werk met de kenmerkende horizontale en verticale lijnen en primaire kleurvlakken is wereldberoemd. Aan het begin van de twintigste eeuw slaat Mondriaan de weg naar abstracte kunst in. De stap naar een compleet non-figuratieve kunst zet hij als hij in 1916 Bart van der Leck ontmoet. Mondriaan begint dan vlakke kleuren te gebruiken, zonder het persoonlijke handschrift dat zichtbaar is in zijn eerdere kubistische werk.



Waar Mondriaan de kleurvlakken plaatst op het doek en hoe intens de kleuren zijn: alles wordt op elkaar afgestemd. De Stijl-voorman Theo van Doesburg (1883-1931) is echter kritisch over zijn werkwijze, vindt deze ouderwets. Kunst dient volgens hem vernieuwend te zijn. Mondriaan verdedigt zich met de stelling dat hij de zachtere kleuren van bijvoorbeeld Compositie No. 3 met kleurvlakjes verkiest, zolang de meeste mensen nog niet aan de – ook door hemzelf meer gewaardeerde – pure, primaire kleuren gewend zijn.

Materiaal-technisch onderzoek laat zien dat Mondriaan in dit schilderij zoekend te werk gaat. Röntgenopnamen tonen dat hij het beeld in eerste instantie componeert rond een open centrum. Later vult hij dit lege centrum op. Mondriaan zoekt lang en obsessief naar een meer ‘gelijkmatige indeling’ om de vlakken en achtergrond even veel gewicht te geven, zodat het één niet belangrijker lijkt dan het ander en het geheel aantrekkelijk, intrigerend en vrolijk is. Later vindt Mondriaan het toch problematisch dat de blokjes lijken te zweven op het doek. Om dit op te lossen, begint hij al in 1919 gebruik te maken van zwarte contouren om de blokjes, waardoor er een soort raster ontstaat. Hier is Rastercompositie 9: dambordcompositie heldere kleuren (1919) een mooi voorbeeld van.



Het Kunstmuseum Den Haag huist de grootste verzameling Mondriaans ter wereld. Verzamelaar Salomon B. Slijper legt vanaf 1950 samen met Louis Wijsenbeek, directeur van het Gemeentemuseum van 1950-1976, de fundamenten voor deze museale collectie schilderijen en tekeningen. Mondriaans Victory Boogie Woogie, zijn laatste werk uit 1942-1944, vormt de kroon op de verzameling.