Piet Mondriaan [1872-1944]

Compositie met rood, zwart, geel, blauw en grijs

Piet Mondriaan (Amersfoort, 1872-New York, 1944) is een pionier van de abstracte kunst. Zijn oeuvre is getuige van de weg die hij aflegt van figuratie naar abstractie. Vooral zijn latere geometrisch-abstracte werk met de kenmerkende horizontale en verticale lijnen en primaire kleurvlakken is wereldberoemd. Kunst zonder voorstelling, daarover schrijft Mondriaan in 1919: ‘Ten slotte is den kunstenaar een bepaald natuurgegeven niet meer nodig om tot een schoonheidsbeeld te komen.’ Het geestelijke wordt inspiratiebron. Vanaf dat moment maakt hij steeds meer gebruik van het nu zo bekende rood, geel en blauw.



Mondriaan maakt dit werk in de herfst van 1921 en hij is dan zelfs vooruitbetaald voor werk dat hij in november zal exposeren. Compositie met rood, zwart, geel, blauw en grijs is een van de eerste in een serie. Hij gaat nog uit van een regelmatig raster, waarvan hij enkele lijnen met dunne, zwarte verf aanzet. In de aanvankelijke compositie verandert hij veel. Lijnen verplaatst hij rigoureus, neemt hij weg of verschuift hij minimaal. De zwarte lijnen lopen eerst door tot de randen maar later besluit hij de uiteinden hier en daar iets in te korten. Op die manier houdt hij de compositie compact en vermijdt hij de suggestie dat het hier gaat om een fragment van iets wat zich buiten de rand van het doek voortzet. Ook in kleur verandert Mondriaan veel. Echt primair zijn de kleuren in dit werk niet, en ook het wit is niet écht wit. Mondriaan blijft gedurende zijn hele carrière de kleuren mengen om ze beter op elkaar af te stemmen.

Opvallend is dat Compositie met rood, zwart, geel, blauw en grijs niet haaks is: de onderzijde van het doek is bijna anderhalve centimeter korter dan de bovenzijde, zodat het doek naar rechtsboven ‘uitwaaiert’. Hoe dat komt is onduidelijk, maar vaak zijn dit soort onvolmaaktheden veroorzaakt door onhandigheid van de kunstenaar. Mondriaan stoort zich er blijkbaar niet aan en laat het voor wat het is. Zijn werk is aandachtig en nauwkeurig, niet perfect.



Het Kunstmuseum Den Haag huist de grootste verzameling Mondriaans ter wereld. Verzamelaar Salomon B. Slijper legt vanaf 1950 samen met Louis Wijsenbeek, directeur van het Gemeentemuseum van 1950-1976, de fundamenten voor deze museale collectie schilderijen en tekeningen. Mondriaans Victory Boogie Woogie, zijn laatste werk uit 1942-1944, vormt de kroon op de verzameling.