gravure: toegeschreven aan de Meester HI (Heinrich Jäger)

Beaker

BESCHRIJVING

Dikke schijfvormige aangezette bodem. Dikwandige conische kelk met mythologische voorstelling in radgravure: Meleager en Atalanta met het Calydonische everzwijn, twee honden, een putto met een zwijnskop en een boom waarin het lichaam van een everzwijn hangt.



COMMENTAAR

Deze prachtige gegraveerde beker uit de voormalige verzameling Biemann is in 1990 verworven. De 'Tiefschnitt' gravure is het werk van een meester met de initialen HI, die vermoedelijk van 1690-1710 aan het Branderburger hof in Berlijn/Potsdam werkte en aansluitend tot circa 1720 werkzaam is geweest aan kleinere hoven in Thüringen als bijvoorbeeld Arnstadt. De initialen worden wel toegeschreven aan Heinrich Jäger die rond 1700 in Berlijn werkzaam was of, minder overtuigend, aan de glassnijder I. Hartmann die pas in 1753 in Arnstadt wordt vermeld. De gravure op de Haagse beker is niet gesigneerd, maar op grond van verschillende kenmerken ongetwijfeld van de hand van de meester HI. Het type beker met de dikke massieve voet is door hem meerdere malen gebruikt. Hij graveert zijn latere werk veelal met doorlopende mythologische scènes met grote, bijna naakte figuren, van wie de lichamen frontaal zijn weergegeven en de gezichten en profil. Zeer kenmerkend zijn de haardracht (de vrouwen met knoet en krul op het hoofd), de voeten of de uit ronde curven opgebouwde lichamen, waarbij man en vrouw overigens niet heel duidelijk van elkaar zijn te onderscheiden. Ook de manier waarop vreemd gedraaide boomstammen en de grond met steentjes en graspollen zijn weergegeven, komt overeen met de door de Meester HI gesigneerd werk. Werkte HI aan het Berlijnse hof zeer gedetailleerd en virtuoos, de graveringen uit de periode 1710-1720 zijn wat meer ingetogen. Door een evenwichtige opbouw met veel open plekken op de eenvoudige bekervorm is de voorstelling goed 'te lezen'. Wanneer we het heldere glas langzaam ronddraaien, worden we gefrappeerd door de steeds veranderende compositie. Zie over de Meester HI: Charleston 1962; Janda 1962, p. 60; Klesse, Von Saldern 1978, p. 41-43, nr. 145-146; Rückert 1982, nr. 564.



COMMENTAAR

De collectie Duits gegraveerd glas bevat enkele bijzondere stukken als de grote roemer met diamantgravure en de Boheems/Silezische glazen met verfijnde radgravures . Een ander hoogtepunt wordt gevormd door de beker met de mythologische voorstelling van Meleager en Atlanta, gegraveerd door Meester HI . Deze beker werd in 1990 aangeschaft om een link te leggen met de toen nog in de collectie aanwezig grote bokaal van Franz Gondelach (afb. 14, p. 21). Deze bokaal, vervaardigd voor de Haagse schutterij St. Joris, is in de late jaren negentig overgedragen aan het Haags Historisch Museum. Veel Duits glas van een gemiddelde productie is in de achttiende eeuw naar de Nederlanden geëxporteerd. Gezien de Hollandse opschriften moet het mogelijk zijn geweest in glaswinkels speciale voorstellingen en opschriften te bestellen die in Duitsland werden gegraveerd.



VOORSTELLING

De beker en de voorstelling behoren stilistisch tot een groep bekers in het Toledo Museum of Art, het Bayerisches Nationalmuseum München en het Museum für Kunsthandwerk Frankfurt (Charleston 1962, fig. 6-7, 29-30). Vooral de beker uit München (Rückert 1982, nr. 565) is zeer verwant, onder meer in de weergave van de mannen- en vrouwenlichamen, en draagt bovendien dezelfde mythologische voorstelling. Het verhaal van de koningszoon Meleager en de jaagster Atalanta is ontleend aan de Metamorfosen van Ovidius. Deze verhalen dat de omgeving van Meleager werd geteisterd door een woest wild zwijn dat door de godin Diana was gezonden omdat de vader van Meleager haar had beledigd. Tijdens de jacht op het zwijn wist Atalanta, nadat al vele jagers waren gesneuveld, als eerste het zwijn te verwonden waarna Meleager het met zijn speer kon doden. Hij bood Atalanta de zwijnskop aan en gaf haar hiermee de eer van de jacht, het moment dat hier is afgebeeld. Dat Cupido haar de kop brengt, verwijst naar de liefde die tussen de twee ontstond.



BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 246



Vermelde literatuur/referenties:



Charleston 1962

R.J. Charleston, "'The Monogrammist 'HI": a notable German engraver', in: Journal of Glass Studies 4 (1962), p. 67-84



Janda 1962

A. Janda, Der Thüringer Glasschnitt im 17. und 18. Jahrhundert, Leipzig (proefschrift Universität Leipzig) 1962



Klesse, Von Saldern 1978

B. Klesse, A. von Saldern, cat. 500 Jahre Glasskunst. Sammlung Bieman, Zürich 1978



Rückert 1982

R. Rückert, cat. Die Glassammlung des Bayerischen Nationalmuseums München, I en II, München (Bayerischen Nationalmuseum) 1982