Chalice of a goblet

BESCHRIJVING

Ojiefvormige kelk van een bokaal met restanten van een voetstuk, rond de onderkant een geknepen glasdraad. Kelk beschilderd in emailkleuren blauw, rood, geel, wit, turkoois en groen met een voorstelling van vier trompetterende centauren met op hun paardenrug een zittende putto met een rond schild of tamboerijn, het geheel omgeven door druivenbladranken en een gele grondarcering. Langs de bovenrand een band met schubbendecor van bladgoud, waarop veelkleurige stippels.



COMMENTAAR

Ondanks de staat waarin het glas verkeert, is de kelk zeer bijzonder. Niet alleen omdat het stuk het vroegste Venetiaanse glas in Nederlands museumbezit betreft, maar ook vanwege de beschildering met centauren. Deze half mens half dierfiguren, bekend uit de klassieke mythologie als geweldadige strijders maar evenzeer als wijze opvoeders en leermeesters, zijn hier weergegeven als herauten en dragers van kleine putti met ronde schilden die mogelijk tamboerijnen voorstellen. De wijze centaur Chiron, leermeester van Jason, Achilles en Actaeon, propageerde muziek als een vorm van wijsheid. De voorstelling plaatst het glas midden in de Italiaanse renaissance, toen de eerste Romeinse wandschilderingen werden blootgelegd en de belangstelling voor grotesken en klassieke fantasiewezens een hoogtepunt bereikte.

We kennen een aantal gelijkvormige Venetiaanse bokalen als ook een enkel voorbeeld dat is beschilderd met een zeer vergelijkbare voorstelling, zoals de bokaal met strijdende centauren in de Waddesdon collectie. Een kleiner bekerglas met ruiters in het British Museum en een beker op voet met krabben en putti uit een Tjechische verzameling zijn verwant in de manier van schilderen. Hoewel de beschildering van ons exemplaar minder verfijnd is dan het centaurengevecht in de Waddesdon collectie, lijkt het gerechtvaardigd de glazen aan eenzelfde, onbekende werkplaats toe te schrijven (zie Charleston, Archer 1977, nr. 16; Tait 1979, nr. 13; Hetteš 1960, nr.10).

De fragmentarische stam wijst op een gladde, trompetvormige voet zoals bij verschillende vergelijkbare kelken nog aanwezig. Op de oudste foto die ons van dit glas bekend is, is een dergelijke voet van glas te zien die waarschijnlijk ook al een latere aanvulling was.



COMMENTAAR

Het beschilderen met veelkleurige emails en goud is de oudste siertechniek. De vroegste schriftelijke bewijzen hiervan dateren uit de tweede helft van de dertiende eeuw. De Venetianen zijn met deze techniek in aanraking gekomen door de handelscontacten met het Midden-Oosten, bijvoorbeeld Syrië, waar een rijke schildertraditie bestond. De eerste materiële getuigenissen vormen enige bodemvondsten uit de veertiende eeuw. Min of meer gaaf bewaarde bokalen uit de vijftiende eeuw illustreren het hoge niveau van het beschilderen met wapens, portretten, figuratieve voorstellingen en ornament geïnspireerd door de Romeinse oudheid. Zie voor de techniek van het emailbeschilderen op glas: Gudenrath 2006.



BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 78



Vermelde literatuur/referenties:



Charleston, Archer 1977

R.J. Charleston, M. Archer, Glass and enamels. The James A. de Rotschild Collection at Waddesdon Manor, Londen/Fribourg 1977



Gudenrath 2006

W. Gudenrath, 'Enameled glass vessels, 1425 B.C.E.-1800: the decorating process', in: Journal of Glass Studies 48 (1006), p. 23-70



Hetteš 1960

K. Hetteš, Venezianisches Glas, Praag 1960



Tait 1979

H. Tait, cat. The Golden age of Venetian glass, London (Britisch Museum) 1979