glas: onbekende glasblazer
gravure: toegeschreven aan 'Alius' (werkzaam 1760-1790)

Goblet

Rechts op de foto



BESCHRIJVING

Gewelfde voet met weggeslepen pontilmerk, rechte zeshoekige stam in facetten geslepen, overlopend in conische kelk. Kelk gegraveerd met het gekroonde alliantiewapen van prins Willem V en Frederika Wilhelmina van Pruisen, rond het Oranje wapen de kousenband met het devies 'HONI SOIT QUI MAL Y PENSE'. De wapens zijn omgeven door rocailles, bloemtakjes en twee schilddragende putti, de rechter zittend, de linker met de rug naar ons toegekeerd. Haartjes van de putti en delen van het wapen van de prinses in diamantlijngravure.



DATERING

De gefacetteerde stam van het glas pleit voor een latere datering dan 1767



VERVAARDIGING

De naam Alius, de Ander, is door Smit in 1985 gegeven aan een stippelgraveur die in de periode 1760-1790 in Den Haag werkzaam was in een stijl verwant aan die van David Wolff (zie Collectie Bradford 1985, p. 38-39; Smit 1993 p. 19-20). Door Smit zijn maar liefst 134 glazen aan Alius toegeschreven, die alle van een uitzonderlijk hoog niveau zijn. Mogelijk behoorde Alius tot de naaste familie van Wolff. Zijn werk wordt over het algemeen iets vroeger gedateerd dan dat van Wolff. Buckley onderscheidt in zijn oeuvrecatalogus van Wolff uit 1931 verschillende handen die hij classificeert in A= Wolff, B= vroeger werk met afwijkingen, mogelijk deels ook door Wolff, en C= niet Wolff (Buckley 1931, p. 23-27). De groep al dan niet aan Wolff toegeschreven glazen is sindsdien aanzienlijk toegenomen, maar niet door iedereen werden dezelfde criteria gehanteerd. Smit heeft hierin enige lijn aangebracht door nauwkeurig de verschillen in kaart te brengen tussen Wolff en Alius op het gebied van de contrastwerking in de achtergrond, de lichaamsbouw, de gezichtjes, het struikgewas, de belettering en de voorkeur voor bepaalde glastypes. Alius' stippelwerk is bijzonder verfijnd en precies, zijn zachte toets benadert het meest de constatering dat sommige stippelgravures 'in één ademtocht' op het glas zijn terechtgekomen. In de collectie van het Kunstmuseum zijn negen stippelglazen op grond van de uitgangspunten van Smit aan Alius gekoppeld. Vier daarvan betreffen wapenglazen: van prins Willen V en prinses Wilhelmina, van de stad Den Haag en van een onbekend echtpaar. Twee zijn vriendschapsglazen en drie tonen minnekozende paartjes. De wapenglazen van Alius onderscheiden zich van de gebruikelijke, radgegraveerde glazen met wapens in de oorspronkelijke manier waarop de schilddragers zijn uitgebeeld. Ritsema van Eck dicht een aantal van deze, door Smit aan Alius toegeschreven glazen, aan een andere meester toe: de Master of the Emerging Lions ofwel Meester van de tevoorschijn komende leeuwen (Ritsema van Eck 1995, p. 470, nr. 552). Voor de twee voorbeelden in het Kunstmuseum met dezelfde leeuwen wordt de toeschrijving van Smit aan Alius gevolgd, zie objectnrs. 0757536 en 1004810.



VOORSTELLING

Ook bij dit aan Alius toegeschreven, gestippelde alliantiewapen getuigt de manier waarop de schilddragers functioneren van een grote originaliteit: één putto is klimmend met de rug naar ons toegekeerd weergegeven, de andere putto zittend met de beentjes naar ons uitgestrekt. Wolff gaat op een vergelijkbare, oorspronkelijke manier met zijn putti om. De haartjes van de putti zijn gestreept in lijngravure, zoals bij Alius vaker het geval is. Willem V en Wilhelmina van Pruisen traden in 1767 in het huwelijk, een memorabel moment ter gelegenheid waarvan het glas kan zijn vervaardigd. Maar ook na de datum zijn dergelijke wapenglazen besteld, zoals bijvoorbeeld na de vlucht respectievelijk terugkeer van de stadhoude in 1785 en 1787, zie Smit 1993, p. 180, nr. Kc.1.



BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 373



Vermelde literatuur/referenties:



Buckley 1931

W. Buckley, Aert Schouman and the glasses that he engraved: with a supplementing note on glasses by Frans Greenwood, Londen 1931



Collectie Bradford 1985

The Bradford Collection of 18th century Dutch engraved glass, the property of the Earl of Bradford, veilingcatalogus Christie's Londen, 4 juni 1985



Ritsema van Eck 1995

P.C. Ritsema van Eck, cat. Glass in the Rijksmuseum, II, Zwolle/Amsterdam (Rijksmuseum) 1995



Smit 1993

F.G.A.M Smit, Uniquely Dutch eigtheenth-century stipple-engraving on glass, Peterborough (ongepubliceerd manuscript) 1993