gravure: (Simon) Jacob Sang (ca. 1720-1786)

Goblet

ACHTERGROND

De beroemde bokaal van het waterschap de Vier Noorder Koggen is geen echte hensbeker in de betekenis dat hieruit gemeenschappelijk werd gedronken tijdens de schouwmaaltijden, het indrinken van nieuwe bestuursleden of andere bijeenkomsten van het waterschapsbestuur. Hensbekers hebben meestal een forser formaat, het glas in het Kunstmuseum is daarvoor te klein (Siefers-van Lijf 2007). Bovendien had het waterschap van de Vier Noorder Koggen nog twee andere bokalen, waarvan die in het Rijksmuseum ouder en groter is (Ritsema van Eck 1995, nr. 314, Siefers-van Lijf 2007, nr. 24). De Vier Noorder Koggen was geen hoogheemraadschap, maar een veel kleiner waterschap of dijkcollege. Het waterschap bleef als bestuurseenheid bestaan tot 1973 toen het werd samengevoegd met het Dregterland tot waterschap Westfriesland. Dit waterschap is op haar beurt in 2003 opgegaan in het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (met dank aan Cynthia Siefers).



BESCHRIJVING

Dikke gewelfde voet, rechte stam met luchtspiraal in de vorm van een dubbele kurkentrekker rondom een luchtspiraal van netwerk (afb. p. 266). Conische kelk met afgeronde basis, gegraveerd met het wapenschild van het waterschap de Vier Noorder Koggen, omgeven door acht familiewapens hangend aan linten. Boven het waterschapswapen het opschrift 'T WELVAARE VAN DE VIER NOORDER COGGEN', onder de familiewapens de namen 'WILLEM GERLINGS, Mr. HENDRINK NANNING DAAY, WILLEM DE IONGH, I. SPIEGELMAKER, Mr. HARMAN HENDRIK VAN DE POLL, Mr. IOAN ALLARD SCHAGEN, CORNELIS VAN DER WOLFF, I. OOSTWOUD'.

Radgravure met gepolijste details. Bovenop de voet gesigneerd in diamantgravure 'Jacob Sang, inv: et Fec: 1757' en binnen omlijsting van twee bladranken de opmerkelijke vermelding 'Woond in de Oudenbrugsteeg op de huck - van De Niewendijk, op Kaamers - in Amsterdam'.



VERVAARDIGING

Over de precieze identiteit van de bekendste, achttiende-eeuwse glasgraveur Sang heeft lang twijfel bestaan. A. Laméris heeft, na eerdere publicaties over Sang in 1994 en 1996, in 1998 overtuigend vastgesteld dat de radgegraveerde signatuur S.I. Sang (=Simon Jacob Sang ) en de diamantgegraveerde signaturen J. of Jacob Sang dezelfde persoon treffen.

Simon Jacob Sang was een zoon van de uit het Saksische Erfurt afkomstige Andreas Friedrich Sang, een gerenomeerd glasgraveur en hofleverancier. Na zijn scholing in Duitsland vestigde zoon Sang zich in 1748 in Amsterdam.

Dankzij advertenties in de Amsterdamsche Courant en de uitgebreide signatuur op het glas is bekend dat (Simon) Jacob Sang in de hoofdstad een 'Engelsche glaswinkel' had, dat hij eerst 'op kaamers' woonde in de Oudenbrugsteeg/hoek Nieuwendijk en later in de Hartenstraat, twee huizen vanaf de Keizersgracht. De meeste informatie is te vinden in advertenties die op 3 respectievelijk 17 april 1753 in de Amsterdamsche Courant verschenen. Hij noemt zich hier 'Saxische Konst-Glassnijder' en beschrijft uitgebreid zijn werkzaamheden als het 'snijden en slijpen' op Engelse bokalen en platte glasplaten die in kabinetten en dozen werden toegepast, het werken 'in het perspectief, verheeven, vlak en diep, op doffe en geschadeerde gronden' en het afbeelden van gepolijste figuren, wapens, namen, alle soorten letters, emblemen, borst- en andere beelden, 'crodes' en lofwerk na de nieuwste mode, evenals 'Ovidische en andere Hisorien'(zie Smit 1992a en Laméris 1994, 1996, 1998; Van Gelder 1958 I en II zijn door deze recente publicaties achterhaald). Van zijn hand zijn meer dan negentig gesigneerde glazen bekend, waaronder vier met de signatuur S.I. Sang. Daarnaast worden veel glazen aan hem toegeschreven. Het Kunstmuseum bezit drie gesigneerde glazen, twee toegeschreven exemplaren en een verwant glas .



VOORSTELLING

Het door Sang zo uitgebundig gesigneerde glas vertoont centraal het in vier kwartieren gedeelde waterschapswapen met de wapens van Medemblik, Hoogwoud, Wognum en Sybekarspel. De familiewapens daaromheen betreffen de wapens van respectievelijk: Willem Gerlings (1696-1777), burgemeester van Haarlem; Hendrik Nanning Daay (1712-1772), vroedschap Alkmaar; Willem de Jongh (1693-1767), vroedschap en burgemeester Enkhuizen; Jacob Spiegelmaker (1693-1759), vroedschap Medemblik en dijkgraaf Vier Noorder Koggen; Harman Hendrik van de Poll (1697-1772), vroedschap Amsterdam; Joan Allard Schagen (1713-1738), vroedschap Hoorn; Cornelis van der Wolff (geen data bekend), regent Medemblik en heemraad Vier Noorder Koggen; Jan Oostwoud (1710-1785), burgemeester Abbekerk en secretaris Vier Noorder Koggen. Deze samenstelling betreft in ieder geval geen college van dijkgraaf en heemraden, maar waarschijnlijk die van de zogenaamde 'Maximiliaansheren'. Dit college van oppertoezichthouders over de zo kwetsbare en belangrijke zeedijken van de Vier Noorder Koggen kon opdracht tot dijkverzwaring geven als de dijken niet naar behoren werden onderhouden. Mogelijk hebben deze heren gezamenlijk het glas geschonken toen in 1757 de toenmalige bestuursformatie werd gewijzigd (met dank aan dr. D. Aten, historicus van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, voor het uitzoeken en beschikbaarstellen van deze gegevens). Overigens moet de opmerkelijke vermelding van het adres van Sang de heren bijna als een advertentie zijn overgekomen. Hoe het ook zij, enkele jaren later heeft Sang waarschijnlijk nog een fraai gegraveerde beker met het Vier Noorder Koggen wapen geleverd (Siefers-van Lijf 2007, nr. 24: door breuk is de signatuur op de voet van dit glas waarschijnlijk verdwenen).



BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 299



Vermelde literatuur/referenties:



Van Gelder 1958

H.E. van Gelder, 'Achttiende-eeuwe glassnijders in Holland, I-IV', in: Oud Holland 63 (1958), p. 1-17, 90-102, 148-155, 211-220



Laméris 1994

A. Laméris, Pur Sang. Een onderzoek naar kenmerken van de stijl van Jacob SanG aan de hand van zijn gesigneerde glazen, Amsterdam (ongepubliceerde doctoraalscriptie Universiteit van Amsterdam) 1994



Laméris 1996

A. Laméris, 'Jacob Sang, glasgraveur', in: Vormen uit Vuur (1996) 157, p. 2-12



Laméris 1998

A. Laméris, 'De Amsterdamse glasgraveur Jacob Sand', in: H. Vreeken, cat. Glas in het Amsterdams Historisch Museum en Museum Willet-Holthuysen, Amsterdam 9Amsterdam Historisch Museum)/Zwolle 1998, p. 52-61



Ritsema van Eck 1995

P. C. Ritsema van Eck, cat. Glass in the Rijksmuseum, II, Zwolle/Amsterdam (Rijksmuseum) 1995



Siefers-van Lijf 2007

C.J.L. Siefers-van Lijf, De glazen van de dijkgraaf, Nijmegen (ongepubliceerde masterscriptie Radboud Universiteit Nijmegen) 2007



Smit 1992a

F.G.A.M Smit, A concise catalogue of eighteenth-century wine-glasses Wheel engraved and signed by Jacob Sang, Peterborough (ongepubliceerd manuscript) 1992