Kunstmuseum Den Haag has a treasure chamber of over 160.000 pieces of art. Here we work on making the highlights from this collection available online.
BESCHRIJVING
Gewelfde voet met geschulpte rand, zowel aan boven- als onderkant in grote facetten geslepen als een ster. Eveneens in facetten geslepen balusterstam met langgerekte luchtbel. Klokvormige cuppa, onderste deel in "hoch-" en "tiefschnitt" met godrons, bovenrand geslepen in verticale schulpen. Op de kelk twee gegraveerde voorstellingen van de buitenplaats MEER EN BERG in een cartouche met rocailles, hoorns van overvloed, bladvoluten en guirlandes. Daartussen twee allegorische vrouwenfiguren op een voetstuk: 'Vriendschap' met de tekst IN SIGNUM AMICITIA en 'Dankbaarheid' met de tekst ET GRATITUDINIS. Radgravure met gepolijste details. Deksel gewelfd met peervormige knop, de rand met godrons in "hochschnitt", de knop in facetten geslepen met luchtbel.
COMMENTAAR
Tijdens het zomerse verblijf op de buitenplaats zal in de achttiende eeuw menig eigenaar met zijn gasten het glas hebben geheven op de geneugten van het buitenleven en de mooie plaats. Veel glazen zijn dan ook gegraveerd met hierop toepasselijke voorstellingen. Jacob Sang signeerde een klein aantal glazen, waarop de namen van de huizen verwijzen naar buitenplaatsen in de wijde omgeving van Amsterdam en Haarlem (Laméris 1996, afb. 7; Ritsema van Eck 1995, nr. 215). Verschillende andere glazen zijn aan hem toegeschreven (bijvoorbeeld Vreeken 1998, nr. 241). Een hoogtepunt hieronder is de grote bokaal van Meer en Berg die ons een blik gunt op de prachtige tuinen die dergelijke buitenplaatsen hadden Glazen als objectnrs. 1004692 en 1004498, waarop het buitenleven met de jacht, de visserij, het vinken vangen en het genieten van muziek wordt afgebeeld, zullen eveneens in deze context zijn besteld. In vergelijking met het aantal buitenhuizen zijn stadshuizen minder afgebeeld.
DATERING
De ondergenoemde door Sang gesigneerde en aan Sang toegeschreven geslepen bokalen dateren uit de jaren 1765-1776. De Meer en Berg bokaal zal dus ook in deze periode gedateerd moeten worden.
HERKOMST
De vraag is wie dit pronkstuk heeft besteld: Van Lennep zelf, zoals we weten een belangrijk kunstverzamelaar, of vrienden en familieleden, bijvoorbeeld in 1768 naar aanleiding van zijn vijftigste verjaardag?
VERVAARDIGING
De gravures zijn toegeschreven aan (Simon) Jacob Sang op grond van overeenkomsten in weergave van tuinen en waterpartijen (gepolijste golfjes), cartouches met veel gepolijste details op kettingen met bloemen en bladvoluten, en de anatomische details onder de kleding van de hier overigens wat stijf weergegeven allegorische vrouwenfiguren (zie Laméris 1994, Laméris 1996 en Laméris 1998; zie voor een vergelijkbare allegorische figuur Ritsema van Eck 1995, nr. 221). Het voor Nederlandse begrippen zeer uitbundige slijpwerk is typerend voor Sang, zoon van een 'Hochfürstlich Sächsisch Glasschneider'. Niet zonder betekenis vermeldde Sang in een advertentie in de 'Amsterdamsche Courant' van 3 en 19 april 1753 dat hij 'snijdt en slijpt op Engelsche pokalen'. Er zijn drie grote door Sang gesigneerde bokalen bewaard met nagenoeg dezelfde geslepen voeten en stammen (Smit 1992a, nr. 1768.1, 1776.1; Laméris 1994, nr. 1766.2). Andere bokalen met vergelijkbare stammen en voeten, een aantal nog in het bezit van de Waterschappen waaraan Sang gegraveerde glazen leverde , zijn aan hem toegeschreven (Ritsema van Eck 1995, nr. 221; Vreeken 1998, nr. 235, 239, 241; Siefers-van Lijf 2007, nr. 25, 30). In het geval dat deze bokalen hun deksel nog hebben, zijn deze verwant. Toch is bij geen van deze bokalen het slijpwerk van het deksel dusdanig rijk uitgevoerd, met bijvoorbeeld gebogen godrons die aansluiten op de schulpen van de kelk, als op onze bokaal.
VOORSTELLING
De bokaal met voorstellingen van de bij Heemstede gelegen buitenplaats Meer en Berg is op alle fronten een imponerend voorwerp. Vervaardigd van het meest heldere loodglas dat maar mogelijk is en sprankelend door het gladgepolijste slijpwerk van facetten en godronnen, is het glas bovendien zeer verfijnd gegraveerd. De buitenplaats was van 1749-1791 eigendom van Aernout van Lennep (1718-1791), vermogend doopsgezind koopman te Amsterdam, wonende op de Herengracht 476, groot verzamelaar van schilderijen, prenten en tekeningen (verzameling in 1792 geveild). Van Lennep erfde Meer en Berg in 1749 van zijn moeder Petronella de Neufville (1688-1749) die de plaats in 1732 had overgenomen van haar failliet verklaarde zwager. Huis en tuinen waren door haar en haar vader David de Neufville (1658-1729) gebouwd en aangelegd. De twee gravures laten unieke details zien van de rond 1730/1732 door Daniël Marot (ca. 1662-1752) ontworpen tuin, zoals de Neptunes beeldengroep van Jan van Logteren in de vijver, de Turkse tenten op de twee als een getrapte piramide gevormde duinen ('de bergen' ofwel hoge uitkijkposten in een tuin) en de berceau met bloemperken en twee hoge, als pagodes gebouwde vuurbakens aan de Haarlemmermeer (het 'Meer'), waarop men de bootjes ziet varen. (Zie over de familie van Lennep en Meer en Berg; Van Lennep 2007, p. 59-67; over huis en tuin: Bertram 2005, p. 185-187; over de tuinornamenten Fischer 2005, p. 282-283).
BRON
Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009
J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 326
Vermelde literatuur/referenties:
Bertram 2005
C. Bertram, Noord-Hollands Arcadia. Ruim 400 Noord-Hollandse buitenplaatsen in tekeningen, prenten en kaarten uit de provinciala Atlas Noord-Holland, Alphen a/d Rijn 2005
Fischer 2005
P.M. Fischer, Ignatius en Jan van Logteren. Beeldhouwers en stuckunstenaars in het Amsterdam van de 18de eeuw, Alphen a/d Rijn 2005
Laméris 1994
A. Laméris, Pur Sang. Een onderzoek naar kenmerken van de stijl van Jacob Sang aan de hand van zijn gesigneerde glazen, Amsterdam (ongepubliceerde doctoraalscriptie Universiteit van Amsterdam) 1994
Laméris 1996
A. Laméris, 'Jacob Sang, glasgraveur', in: Vormen uit Vuur (1996) 157, p. 2-12
Laméris 1998
A. Laméris, 'De Amsterdamse glasgraveur Jacob Sand', in: H. Vreeken, cat. Glas in het Amsterdams Historisch Museum en Museum Willet-Holthuysen, Amsterdam 9Amsterdam Historisch Museum)/Zwolle 1998, p. 52-61
Van Lennep 2007
H.S. van Lennep, Genealogie van de Familie Van Lennep, Den Haag 2007 (deel XVI in de reeks Werken uitgegeven door het Koninklijk Nederlandsch Genootschaap voor Geslacht- en Wapenkunde)
Ritsema van Eck 1995
P. C. Ritsema van Eck, cat. Glass in the Rijksmuseum, II, Zwolle/Amsterdam (Rijksmuseum) 1995
Siefers-van Lijf 2007
C.J.L. Siefers-van Lijf, De glazen van de dijkgraaf, Nijmegen (ongepubliceerde masterscriptie Radboud Universiteit Nijmegen) 2007
Smit 1992a
F.G.A.M Smit, A concise catalogue of eighteenth-century wine-glasses Wheel engraved and signed by Jacob Sang, Peterborough (ongepubliceerd manuscript) 1992
Vreeken 1998
H. Vreeken, cat. Glas in Amsterdams Historisch Museum en Museum Willet-Holthuysen, Amsterdam (Amsterdams Historisch Museum/Zwolle) 1998