24 september 2022 t/m 05 maart 2023

Meesterlijk Zwart

uit het oeuvre van couturier Cristóbal Balenciaga

Irving Penn, Sue Murray in Balenciaga, Vogue, September 1967 © Condé Nast


Cristóbal Balenciaga (1895 – 1972): hij werd beschouwd als ‘le maître’ onder de couturiers. “Als haute couture een orkest is, dan is Balenciaga de dirigent en de rest van ons slechts de musici die de aanwijzingen van de meester volgen”, zei Christian Dior eens. De Spaanse modeontwerper stond bekend als een strenge couturier die zijn werk als zijn religie beschouwde. Zijn sculpturale en complexe vormen kwamen het beste uit in een van zijn favoriete kleuren: zwart. Kunstmuseum Den Haag brengt met de modetentoonstelling Meesterlijk Zwart – uit het oeuvre van couturier Cristóbal Balenciaga een eerbetoon aan zijn oeuvre in deze kleur. Meer dan 100 topstukken uit de collecties van Palais Galliera en Maison Balenciaga stelen de show in Den Haag. Het is voor het eerst dat zo’n grote selectie werken van Balenciaga in Nederland te zien is.

        

Spelen met zwart
Zwart is voor Cristóbal Balenciaga bij uitstek de kleur om zijn kunstenaarschap te benadrukken. Zonder de afleiding van kleur, maakt een Balenciaga-ontwerp in het zwart – of het nu een getailleerd kostuum, een oogverblindende avondjurk of volumineuze baby doll dress is – éérst indruk met het sculpturale en complexe ontwerp. Bij een tweede blik wordt het oog verleid door de rijke, vaak contrasterende texturen en prachtige details. De speling van licht op Balenciaga’s zwart zorgt voor een briljante stofuitdrukking. Zwart in kant, borduurwerk, fluweel, gedrapeerde zijde, franjes of schitterende pailletten – elk couturestuk is magnifiek uitgevoerd. In tegenstelling tot het ongebleekte katoen waar de meeste couturiers dan mee werken, voert Balenciaga zelfs zijn proefmodellen uit in zwart. In de tentoonstelling wordt zichtbaar dat de couturier met deze kleur een betoverend spel speelt.

Spaans zwart
Ook is het zwarte kleurenpalet van Cristóbal Balenciaga terug te brengen naar de liefde voor zijn Spaanse erfgoed. Van katholieke vroomheid en traditionele Spaanse streekdracht, tot aan de sobere zwarte opsmuk van Spaanse Habsburgse heersers en hun hof: zwart kent een lange geschiedenis en diepe band met de Spaanse identiteit. Het is geen toeval dat de doeken van Spaanse kunstschilders Francisco Goya, Diego Velázquez en Francisco de Zurbarán worden gedomineerd door deze kleur en tegelijkertijd een grote inspiratie voor Balenciaga vormen. Niet alleen de kleur zwart, maar ook zijn terugkerende gebruik van mantillas (Spaanse hoofdbedekkingen), kant en volants in zijn ontwerpen roept de Spaanse cultuur op. Balenciaga was een maestro met internationale allure, maar zijn creaties bleven vaak trouw aan zijn thuisland.

Meester in zijn vak
Zijn vroege opleiding tot kleermaker – Cristóbal Balenciaga is al vanaf zijn twaalfde in de leer – onderscheidt hem van andere couturiers uit zijn tijd. In tegenstelling tot zijn meeste collega’s kent hij het vak door en door: hij is bedreven in elke fase van het ontwerpproces. “Enkel Balenciaga is een ware couturier. (…) De anderen zijn niet meer dan ontwerpers”, aldus Coco Chanel. Zijn vakmanschap, precisie en revolutionaire silhouetten maken van hem de meester der couturiers. Vanaf zijn eerste catwalk collectie in 1937 tot aan de sluiting van zijn salon in Parijs in 1968, rekent Balenciaga de meest invloedrijke figuren van die tijd tot zijn clientèle.

Vanaf 1956 besluit Balenciaga zijn collecties steevast een maand ná de gebruikelijke modeweken in Parijs te presenteren, als grande finale, om het risico op imitatie van zijn populaire ontwerpen te voorkomen. Hubert de Givenchy, zijn goede vriend, begint dit ook te doen. Deze belangrijke tijd in Balenciaga’s oeuvre speelt de hoofdrol in Meesterlijk Zwart – uit het oeuvre van couturier Cristóbal Balenciaga, dat tal van zijn meest toonaangevende creaties bevat. Naast meer dan 60 kledingstukken, zijn er in de tentoonstelling eveneens zwarte toiles (katoenen proefmodellen), hoeden en sieraden, maar ook tekeningen, filmbeelden en fotografie uit het archief van Maison Balenciaga te zien.

Video: Niels Gerson Lohman

Volume
De jaren 50 en 60 van de vorige eeuw worden beschouwd als de hoogtepunten uit Cristóbal Balenciaga’s carrière. In een tijd waarin de getailleerde New Look van Christian Dior het modebeeld domineert, zoekt Balenciaga juist hele andere contouren op. Hij herinterpreteert de vrouwelijke vorm en elimineert de taille, waardoor er nog nooit eerder vertoonde silhouetten – los van het lichaam – ontstaan. Balenciaga verkiest comfort, bewegingsvrijheid en volume boven beperkende pasvormen, zoals goed zichtbaar in la robe ballon uit 1950, een bolvormige jurk van tafzijde die naar verluidt “zo licht als twee wolken” is. In de tentoonstelling krijgen ook andere revolutionaire ontwerpen zoals la ligne tonneau (1947) (kledingstukken met een ‘ton’-vorm), ‘half-getailleerd’ mantelpak (1951), tuniek-jurk (1955) en la robe sac (1957) (jurken met een wijdvallende rug) een prominente plek. Bezoekers kunnen eromheen lopen als ware het een driedimensionaal beeldhouwwerk – net zoals de couturier zelf voor ogen heeft.

Om zijn baanbrekende vormen tot leven te laten komen, experimenteert de couturier eindeloos met verschillende materialen. Het voor hem speciaal ontworpen materiaal ‘gazar’ wordt favoriet: een stevige, maar lichte zijden stof die hij in 1958 in samenwerking met de Zwitserse textielfabrikant Abraham ontwikkelt. Gazar behoudt goed zijn vorm, en blijkt daarmee ideaal voor de architecturale en volumineuze ontwerpen van Balenciaga, die het materiaal uiteraard als geen ander beheerst.

Rondleiding
Meer weten over Meesterlijk Zwart - Uit het oeuvre van couturier Cristóbal Balenciaga?  Bij deze tentoonstelling kunt u via deze pagina een persoonlijke rondleiding boeken voor groepen t/m vijftien personen. 

Catalogus
Bij de tentoonstelling verschijnt de rijk geïllustreerde publicatie Balenciaga. Meesterlijk Zwart bij uitgeverij Waanders & De Kunst met artikelen van onder andere Olivier Saillard (oud-directeur Palais Galliera), Véronique Belloir (conservator Palais Galliera) en Gaspard de Massé (Archives Balenciaga Paris).

        

 Kinderkunstboek
Cristóbal Balenciaga – De jongen die couturier wilde worden van Sanne te Loo (1972) is het nieuwste deel in de geliefde reeks kinderkunstboeken die Kunstmuseum Den Haag sinds 2010 uitgeeft in samenwerking met Uitgeverij Leopold.

        

Deze tentoonstelling is georganiseerd in samenwerking met Palais Galliera, musée de la Mode de la Ville de Paris, Paris Musées, en is tot stand gekomen dankzij de medewerking en uitzonderlijke bruiklenen van Archives Balenciaga, Parijs. 

De tentoonstelling wordt mede mogelijk gemaakt met steun van Blockbusterfonds, Nationale-Nederlanden, Fonds 21 en De Bijenkorf.