14 May 2011 till 26 June 2011

Stemmingmakerij

Voorwaarts achterwaarts in de moderne kunst

Stemmingmakerij ten bate van een politieke beweging met kunst als middel, het gebeurde in de geschiedenis maar al te vaak. Henri van de Velde (1896-1969) schilderde De Nieuwe Mensch als grote blonde man met ontbloot bovenlijf, starend in toekomst met vlammend zwaard in de hand om zijn verleden achter zich te verbranden. In dit schilderij verheerlijkte hij de vernietigende nazi-ideologie. Met dit utopische beeld van de krachtige mens in gedachten verklaarden de nationaalsocialisten de avant-garde tot ‘entartet’ en openden de jacht op de moderne kunst. Dat kunst een illusie kan oproepen en dat die gevaarlijk kan zijn, dat wist Plato al. Om die reden wilde Plato kunst bannen uit de samenleving. Op basis van dit motto maakt het Gemeentemuseum Den Haag in het voorjaar van 2011 een tentoonstelling over stemmingmakerij in de kunst, die handelt over politiek, maar ook over illusie, spiritualiteit én vrouwen. 

Entartete Kunst
Alle kunst die tijdens het nazi-regime niet in het ideaalbeeld paste werd radicaal afgewezen. De ‘ergste gevallen’ waren te zien op de tentoonstelling Entartete Kunst, in 1937. De criteria waren, zo leek het, helder aangegeven: het gebruik van verkeerde vormen en kleuren, bewuste verachting van echt handwerk, spotten met religieuze waarheden, artistieke anarchie, lippendienst aan andere politieke stromingen, immorele seksuele toespelingen, verkeerde aandacht voor vreemden en mensen met een beperking. In de tentoonstelling Stemmingmakerij wordt in confrontatie met het werk van Henri van de Velde expressionistische kunst tentoongesteld die in de jaren dertig als ‘entartet’ zou zijn bestempeld. Bijzonder in deze tentoonstelling is een aantal nooit eerder in Nederland getoonde nieuwe bruiklenen, van de Duitse expressionisten Ludwig Meidner en Ernst Ludwig Kirchner.  

Hedendaagse kunst maakt Entartete Kunst actueel
Werken van de Israëlische kunstenaar Yael Bartana en de Roemeense Mircea Cantor, beide uit de Collectie Dommering, maken het onderwerp Entartete Kunst actueel. Entartete Kunst lebt van Bartana is geïnspireerd op een schilderij van Otto Dix dat op de tentoonstelling Entartete Kunst in 1937 heeft gehangen, maar de titel verwijst naar het heden..The Landscape is changing van Cantor bestaat uit holle en bolle spiegels die het landschap letterlijk veranderen. Het is een verwijzing naar Plato; kunst kan, als illusie van de werkelijkheid, gevaarlijke verwarring veroorzaken onder de bevolking. Cantor symboliseert in dit werk de positie van een kunstenaar in een totalitaire samenleving.

Stemmingmakerij over vrouwen in de kunst
Als er iets is waar stemming mee te maken valt, dan is het wel met de verbeelding van de vrouw. In het symbolisme werd een tweedimensionaal beeld van de vrouw neergezet: moeder en duivelin. Gaandeweg kreeg de vrouw in de kunst steeds meer de rol van minnares toebedeeld. Kunstenaars als Egon Schiele en Ferdinand Hodler, verbeeldden de vrouw rond 1900 als maîtresse of als muze. In de tentoonstelling Stemmingmakerij wordt ter gelegenheid van het festival Mahler in Den Haag (18 t/m 22 mei), geïnitieerd door het Residentie Orkest, een zaal ingericht met vrouwenportretten van 1900 tot heden.

Het concept voor deze tentoonstelling is in samenwerking met Egbert Dommering tot stand gekomen.