Minitentoonstelling: Op afstand, sociaal en fysiek

Tenminste 1,5 meter afstand houden van anderen, dat is nu de onverbiddelijke coronamaatregel. In onze overvolle, drukke steden is dit een behoorlijke uitdaging. Gelukkig zijn er modeontwerpers, van heel vroeger tot nu, die creatieve oplossingen bieden: in onze collectie bevinden zich meerdere stukken die afstand waarborgen, zowel fysiek als sociaal.

Mantua (galajapon), ca. 1760-1765, zijde, Kunstmuseum Den Haag

Deze mantua (c. 1760-1765) is een mooi voorbeeld van een kledingstuk dat niet alleen fysieke maar ook sociale afstand creëert. De mantua, bestaande uit een rok en een van voren openvallende overjurk, is een kledingstuk dat zich ontwikkelt aan het einde van de 17e eeuw. De ontwikkeling van de mantua gaat verder in de 18e eeuw tot de rok vrijwel niet meer bedekt wordt en de overjurk is veranderd in een lijfje met een rudimentaire sleep. Rond 1740 begint de mantua niet alleen platter maar vooral ook wijder te worden. Om deze wijdte te creëren worden zogenaamde paniers (letterlijk manden in het Frans) gedragen onder de rokken. De wijdte, zoals zo goed te zien is bij deze japon, zorgt er niet alleen voor dat dames zich vaak overdwars door deuropeningen moeten zien te manoeuvreren, maar creëert ook een afstand tussen de draagster en haar omstanders.

Japonnen zoals deze waren zeer kostbaar door de vele meters stof die nodig waren voor de begeerde wijdte. Het was dan ook een waar statussymbool om zo’n jurk te dragen. Niet alleen was het voor het gros van de mensen financieel gezien onmogelijk om een dergelijke japon te betalen, het zou ook absoluut niet gepast zijn geweest om iets te dragen wat niet bij je stand hoorde.

Japon, ca. 1866-1867, zijde, metaal, Kunstmuseum Den Haag

Gedurende de gehele achttiende eeuw ontwikkelt de mantua zich nog tot andere omvangrijke stijlen, zoals de robe à la française en de robe à l’anglaise. Aan het eind van de 18e en het begin van de 19e eeuw beheersen japonnen met een slanker silhouet de mode. Het slankere silhouet bepaalt, al is het in vele vormen, voor lange tijd de mode. Pas aan het eind van de jaren 1820 worden de rokken weer wijder en in de jaren 1850 zijn ze op hun wijdst. Om het populaire bel-vormige silhouet te verkrijgen worden vele lagen onderrokken gedragen, voor de draagster heel onpraktisch en vooral ook heel zwaar. Wanneer in 1856 dan ook hoepelrokken op de markt komen, is dit een groot succes. De hoepelrok, vaak crinoline genoemd, wordt veelal gemaakt van verenstaal en is daardoor licht en flexibel. Dit betekent dat rokken nóg wijder kunnen worden.

De industriële revolutie maakt in die tijd mode voor veel meer mensen toegankelijk. De japonnen met de grootse crinolines zijn echter nog steeds alleen weggelegd voor de welgestelden. Net als veel andere ‘extreme’ modetrends was de crinoline, en de afstand die deze creëerde, een geliefd onderwerp voor spotprenten.