Theo van Doesburg [1883-1931]

De kaartspelers

Kunstbeweging De Stijl is tot op de dag van vandaag van grote invloed op de kunst in Nederland en daarbuiten. Kunstenaar Theo van Doesburg (1883-1931) neemt in 1917 het initiatief tot het oprichten van het tijdschrift De Stijl. Hij woont dan in Leiden. De Stijl groeit uit tot een internationale beweging, met kunstenaars als Bart van der Leck (1876-1958), Piet Mondriaan (1872-1944), Gerrit Rietveld (1888-1964) en Vilmos Huszár (1884-1960). De Stijl-kunstenaars zoeken naar een nieuwe kunstvorm die van toepassing is op de hele samenleving, ook in vormgeving en architectuur. Ze heffen de hiërarchie tussen de kunstvormen op en zoeken een beeldtaal die past bij de toekomst.



Theo van Doesburg is in 1913 onder de indruk van de abstracte kunst van de Russische kunstenaar Wassily Kandinsky (1866-1944). Twee jaar later maakt Van Doesburg kennis met de abstracte schilderijen van Piet Mondriaan. Van Doesburg en Mondriaan beginnen een briefwisseling en op 6 februari 1916 vindt hun eerste ontmoeting plaats in Laren. Vanaf dan slaat hij zelf ook de weg naar de abstractie in. Er volgt een intensieve uitwisseling van ideeën, maar uiteindelijk zal Van Doesburg binnen De Stijl botsen met iedereen die een andere kijk heeft op de kunst van de toekomst. Toch legt hij de basis voor een abstracte kunst die in de jaren ’30, als hij zelf al overleden is, veel invloed krijgt.



In 1918 schrijft Van Doesburg aan zijn vriend Antony Kok (schrijver, medeoprichter van tijdschrift De Stijl) over het moment dat Kaartspelers voor het eerst wordt tentoongesteld: ‘Mijn kaartspelers hing tusschen bruin impressionistisch werk in van den Uytvanck, Le Fauconnier, Sluijters enz. Het sloeg alles kapot. De andere werken werden zwart. Het kwam bijna tot vechten.’ Het thema van Kaartspelers (1916-1917) komt veel voor in de kunstgeschiedenis. De attributen die traditioneel bij zo’n voorstelling horen – kaarten en tabakspijpen – heeft Van Doesburg opgenomen in het doek. In alle overige opzichten is dit schilderij radicaal anders: Van Doesburg zet zich met zijn versie van dit thema af tegen de trend van naturalistische, werkelijkheidsgetrouwe schilderijen die dan nog wijdverspreid is. Niet vreemd dat het ‘bijna tot vechten’ kwam…



Het Kunstmuseum Den Haag heeft een rijke verzameling werken van De Stijl-kunstenaars. Het museum huist niet alleen ’s werelds grootste collectie van Piet Mondriaan, maar ook van o.a. Gerrit Rietveld, Bart van der Leck en Vilmos Huszár. Kaartspelers van Theo van Doesburg is in het Kunstmuseum als langdurig bruikleen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.