Baselitz, Lüpertz, Penck, Immendorff

Zich niet conformerend naar de internationale standaard van de abstractie, kiest een kleine groep Duitse kunstenaars in de tweede helft van de twintigste eeuw heel bewust voor de figuratie. Tussen 18 juni en 6 november presenteert het Gemeentemuseum Den Haag hun werk in een grootse tentoonstelling van ruim tweehonderd werken op papier, aangevuld met enkele schilderijen.

Bewuste keuze voor figuratie

Georg Baselitz (1938), Markus Lüpertz (1941), A.R. Penck (1939) en Jörg Immendorf (1945-2007) verhouden zich tot de rijkdom van de Europese kunstgeschiedenis, terwijl ze tegelijkertijd niet om de schaduw heen kunnen die de erfenis van de Tweede Wereldoorlog daarop werpt. Waar abstractie de mogelijkheid biedt om bij die schaduw uit de buurt te blijven, vinden deze kunstenaars in de figuratie een manier om uiting te geven aan de culturele complexiteit van Duitsland. Zo speelt niet alleen de erfenis van de oorlog een rol, maar ook de sterke aanwezigheid van de VS en Sovjet Unie. Ze voelen zich niet geroepen om politieke standpunten in te nemen, maar willen wel hun levensomstandigheden bevragen. Ze maken gebruik van bekende, en vaak ook beladen, symbolen, die vervolgens in een vervreemdende contexten wordt geplaatst. 

Penck, Lüpertz, Baselitz, Immendorff

Penck werkt vanuit zijn eigen ervaring van ontheemding. Hij blijft tot 1980 in Oost-Duitsland wonen, maar komt hier meermaals met het regime in conflict. Lüpertz vindt dat kunst de werkelijkheid als uitgangspunt moet nemen, om zo de geschiedenis te kunnen confronteren. Baselitz gaat zelfs zover dat hij de oriëntatie van zijn werken omkeert. Door ze ondersteboven op te hangen stelt hij op fundamentele wijze artistieke vanzelfsprekendheden ter discussie. Immendorff werkt vanuit de overtuiging dat kunst het enige middel is dat kan leiden naar een menswaardiger samenleving. Zijn allegorische werken komen voort uit een bezorgdheid over zowel de staat van de wereld en als die van de kunsten.

Expressionisme

Allen halen in hun beeldtaal tot op zekere hoogte inspiratie uit de expressionistische traditie, waarmee ze de existentiële verwarring die het gepolariseerde Duitsland veroorzaakte inzichtelijk en voelbaar maken. Hun werk roept vragen op en geeft een gevoel van mogelijke inzichten, zonder dat er concreet antwoord wordt gegeven of stelling wordt genomen. Ze nemen, net als hun abstracte collega-kunstenaars, uitgesproken conceptuele vertrekpunten. De figuratie dient uiteindelijk het doel om de ervaringen van gegevens als polarisatie, ontheemding en machtsstructuren in beelden te vatten. Voor het eerst toont het Gemeentemuseum Den Haag op zo een grote schaal het werk van Baselitz, Lüpertz, Penck en Immendorff, om inzichtelijk te maken hoe in een wereld gedomineerd door abstractie, de figuratie opnieuw een plek wist te verwerven.