glas: onbekende glasblazer
gravure: Frans Greenwood [1680-1763]

Kelkglas

Rechts op de foto



BESCHRIJVING

Klokvormig gewelfde voet, slanke balusterstam met knopen. Conische kelk met afgeronde basis, gegraveerd met de voorstelling van een aan een tafel zittende man die zijn pijp aansteekt aan een brandende kaars uit een blaker; op de achtergrond een tweede man, het geheel gevat in draperieën. Gesigneerd op de kelk in diamantlijngravure "F. Greenwood fecit". Op de voet in diamantlijngravure de tekst: "Gelijk de rook in dunne lucht / Verdwynt en ylings heenen vlucht / Verlaat allengs de veege ziel / Haar zwakke en brooze levenskiel / F.G."



VERVAARDIGING

Frans Greenwood (1680-1763) wordt door Johan van Gool in zijn 'De Nieuwe Schouburg der Nederlandsche Kunstschilders', p. 343 (1751) beschreven als de uitvinder van de stippeltechniek op glas. Als bemiddeld koopman die bezittingen in Suriname had, kon Greenwood zich op cultureel vlak bezighouden met het verzamelen van curiosa, met schrijven en met dichten. Vanaf 1726 woonde hij in Dordrecht waar hij lid werd van het Dordtse kunstgenootschap Sint Lukas Broederschap. Greenwoond stippelde als eerste hele voorstellingen op glazen, als het ware ingelijste schilderijen, waarvoor hij meestal bestaande schilderingen en prenten als voorbeeld nam. Mogelijk hebben prenten in mezzotint, die eveneens een gestippelde structuur kennen, hem geïnspireerd. Er zijn rond de vijftig gesigneerde glazen van zijn hand bekend, waarvan drie in het bezit van het Kunstmuseum. In vergelijking met de uiterst verfijnde stippelgravures van latere kunstenaars als Alius en Wolff is het werk van Greenwood, hoewel met subtiele schaduwtonen en een mooie dieptewerking, soms wat grof. De gezichten doen enigszins vreemd aan en vingers zijn vaak stijf weergegeven. Belangrijk feit is dat hij een volgende generatie als Aert Schouman inspireerde, die de techniek weer meenam naar Den Haag. Zie over Greenwood: Smit 1988, Smit 1993, p. 7-10 en Buckley 1930.



VOORSTELLING

Een zeer vergelijkbaar glas, gesigneerd Greenwood 1746, bevindt zich in het Museum für Kunst und Gewerbe, Hamburg (Smit 1988, nr. 46.8; Smit 1993, nr. Cg.8). De datering van ons óngedateerde glas (de door Smit vermelde datum 1747 is niet aangetroffen) is gebaseerd op dit gedateerde glas uit Hamburg. De voorstelling is naar het schilderij 'De roker' van Godfried Schalcken (1643-1706) (Musée des Beaux-Arts, Lyon). Mogelijk is door Greenwood de mezzotint gebruikt die Jan Stolker naar dit schilderij heeft gemaakt (zie Smit 1998, p. 7). De tekst van het gedicht is in 1760 gepubliceerd in de bundel met gedichten 'Vervolg van F: Greenwoods gedichten, en boerepinxtervreugt', Dordrecht 1760, p. 77. In de verzameling van Paulus Schepers (1720-1757) bevond zich het glas 'De tabaksroker' waarmee waarschijnlijk een van de twee hiervoor besproken glazen wordt bedoeld. Het glas in de collectie van het Kunstmuseum is afkomstig van een nazaat van Maria Gevaerts, dochter van de Dordrechtse burgemeester Pauluse Gevaerts die behoorde tot de vriendenkring van Greenwood waarvan ook Paulus Schepers deel uitmaakte. Dit gegeven pleit er voor dat juist ons glas afkomstig is uit de collectie Schepers. Zie Smit 1988, p. 161 en Smit 1993, p. 111,, C.1.17. De negentiende-eeuwse literatuurverwijzingen duiden op de vroege belangstelling voor stippelgegraveerde glazen van Greenwood.





BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 365



Vermelde literatuur/referenties:



Buckley 1930

W. Buckley, Notes on Frans Greenwood and the glasses that he engraved, Londen 1930



Smit 1988

F.G.A.M Smit, Frans Greenwood 1680-1763. Dutch Poet & Glass Engraver, Peterborough (ongepubliceerd manuscript) 1988



Smit 1993

F.G.A.M Smit, Uniquely Dutch eigtheenth-century stipple-engraving on glass, Peterborough (ongepubliceerd manuscript) 1993



Smit 1998

F.G.A.M Smit, Frans Greenwood 1680-1763. Dutch Poet & Glass Engraver. Additions and Corrections, Peterborough 1998