gravure: toegeschreven aan Andries Melort [1776-1849]
valse signatuur: "J. Wolff 1709"

Kelkglas met tafelbel en deksel

BESCHRIJVING

Voet in de vorm van een klok met glazen klepel; balusterstam met geelblauwe spiraal, met deels getordeerde knopen. Conische kelk, gewelfd deksel met balusterknop met zelfde geelblauwe spiraal. Op de klokvoet zijn twee schapen, op de kelk twee leeuwen en op het deksel een herdersjongen met twee schapen gegraveerd. De gravurelijnen zijn op de voet en het deksel met zwarte pasta gevuld, op de kelk met een rode pasta. Op de kelk de signatuur 'J. Wolff 1709'



VERVAARDIGING

Het museum kocht in 1966 een bijzonder glas dat bestaat uit een kelk met deksel op een hoge voet in de vorm van een bel met klepel. Deksel, kelk en voet zijn voorzien van niet onverdienstelijk uitgevoerde diamantgravures en op de kelk prijkt de signatuur J. Wolff en het jaartal 1709. De nieuwe aankoop werd in 1967 trots gepubliceerd in het internationale Journal of Glass Studies. Ritsema van Eck echter herkende in de gegraveerde voorstellingen van de dieren de hand van Andries Melort (1776-1849) en wijdde in 1994 een publicatie aan deze diamantgraveur uit de eerste helft van de negentiende eeuw in relatie tot de Wolff signatuur (Ritsema van Eck 1994). Melort was een zeer veelzijdig kunstenaar, eerst werkzaam in Dordrecht en vanaf 1836 in Breda als zilver- en goudsmid, zegelsnijder, miniaturist in haarwerkjes en andere curieuze voorwerpen. In glas werkte hij zowel in de diamantlijn- als in de stippeltechniek (zie Van Haastert 1977), van deze laatste bezit het museum een glasplaatje . Voor zijn lijngravures kopieerde Melort op oud glas het werkvan zeventiende-eeuwse schilders aan de hand van prenten van of naar hun werk. Door hem gesigneerd werk met zeer vergelijkbare voorstellingen van vee bevindt zich onder andere in het Rijksmuseum. Dit museum bezit ook een op stilistische gronden aan Melort toegeschreven glas dat is voorzien van de signatuur J. Wolff en de datum 1862 (zie Ritsema van Eck 1995, nr. 143-145 en 590). In totaal zijn er vijf glazen bekend met de mysterieuze signatuur J. Wolff (in één geval zelfs tweemaal aangebracht met verschillende data) die gezien de overeenkomst in voorstelling, de manier van graveren en de vulling van de graveerlijnen met een zwarte of rode pasta alle kunnen worden toegeschreven aan Melort (Smit 1994, p. 94 als Wolff; Baumgärtner 1991, p. 411). De valse signaturen zijn zeer waarschijnlijk pas aangebracht na zijn dood in 1849.



VOORSTELLING

In de achttiende eeuw nam de belangstelling voor diamantgegraveerde glazen af ten gunste van radgegraveerde en geslepen glazen. Werden diamantgravures aangebracht op roemers en façon de Venise glas, voor de radgravures kwam in toenemende mate Duits krijtglas of Engels loodglas beschikbaar waarin de nieuwe mogelijkheden van deze techniek prachtig tot hun recht kwamen. Slechts een kleine groep amateurgraveurs en professionele kunstenaars beoefende in de achttiende eeuw de techniek van de diamantgravure. Het museum bezit onder andere een gesigneerd voorbeeld van T.V. Borckeloo . In de negentiende eeuw beleefde de diamantgravure nog een kleine opleving met het werk van Andries Melort en Daniël Henriques de Castro, beide met voorbeelden in de collectie aanwezig .



VOORSTELLING

Zowel de keuze voor een ouder glas als de keuze voor een zeventiende eeuwse prent als voorbeeld voor de gravering passen in de negentiende eeuwse gedachtewereld, toen kunstenaars en ambachtslieden inspiratie zochten in het roemrijke, vaderlandse verleden. De liggende schapen zijn ontleend aan prenten van het werk van Nicolaes Berchem, de twee dreigend om elkaar heen draaiende leeuwen aan een prent van Abraham Blooteling naar Rubens (Hollstein dl. II, p. 103-106).



BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 290



Vermelde literatuur/referenties:



Baumgärtner 1991

S. Baumgärtner, 'Diamantgravierung und -punktierung', in: Weltkunst 4 (1991), p. 402-411



Van Haastert 1977

J. van Haastert, 'De zilversmid en glasgraveur Andries Melort (1776-1849), in: Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda 'De Oranjeboom', XXX (1977), p. 62-82



Ritsema van Eck 1994

P.C. Ritsema van Eck, 'J. Wolff and Andries Melort: historicising engravings on antique glass', in: The Burlington Magazine 136 (1994), p. 310-313



Ritsema van Eck 1995

P.C. Ritsema van Eck, cat. Glass in the Rijksmuseum, II, Zwolle/Amsterdam (Rijksmuseum) 1995



Smit 1994

F.G.A.M. Smit, A concise catalogue of European line-engraved glassware 1570-1900, Peterborough (ongepubliceerd manuscript) 1994