gravure: Willem Jacobsz. van Heemskerk [1613-1692]

Sierfles met stop

BESCHRIJVING

Ingestoken bodem. Bol lichaam, slanke hals met opgelegde glasdraad rond de nek, kurk met zilveren munt als stop, waaraan zilveren ketting. Op buik gekalligrafeerd opschrift: "Tand voor de tonge is goed advys". Op bodem rond het pontilmerk het opschrift: "Wiens Tong bepaelt blijft in de randen, Van Reden, Lippen, Moet en Tanden, Diens Lichaem geeft noch 't Beurse schroomt noit ... sraaf die ...." en de signatuur "Willem van Heemskerk Ae 69 3/4 Ao 1682". Op munt randschrift: "Vigilate Deo Confidentes".



VERVAARDIGING

Geboren en getogen in Leiden maakte Van Heemskerk (1613-1692) een glanzende carrière als lakenscheerder en -koopman. In 1674 bracht hij het tot staalmeester in de Lakenhal, een functie die veel aanzien genoot in dé textielstad van Holland. Aan het kalligraferen wijdde hij zich vooral op latere leeftijd en zo schaarde hij zich onder de vele amateurs die deze vaardigheid als aangenaam tijdverdrijf beoefenden. Met uitzondering van twee vroege voorbeelden uit 1648, is zijn werk tussen 1667 en 1691 te dateren. Hij schonk veel van zijn glazen aan relaties en genoot al snel grote bekendheid op dit gebied. Daarnaast was Van Heemskerk een zeer belezen man die graag dichtte en zelfs een toneelstuk schreef, eigenschappen die in zijn graveerwerk terugkomen. De spreuken die hij kalligrafeerde, zijn veelal ontleend aan bijbelteksten en spreekwoordenboeken. Van Heemskerk was zeer productief: in totaal zijn 96 door hem gesigneerde glazen bekend, waarvan 78 zich in openbare collecties bevinden en 18 glazen anderszins zijn gedocumenteerd. Bovendien worden 21 glazen aan hem toegeschreven, op stilistische gronden en op grond van de gelijkenis in spreuk met een van de 247 gekalligrafeerde glazen, waaronder een groot aantal van de hand van zijn grootvader, uit het bezit van kleinzoon Leonard van Heemskerk. Deze kleinzoon liet zijn collectie in 1771 in Leiden veilen, welke gebeurtenis een catalogus bewaard is gebleven. Smit heeft berekend dat het oeuvre van Willem van Heemskerk tussen de 200 en 250 glazen moet hebben geteld. Zie Smit 1989 a, p. 28-34 en Smit 1995 voor het levensverhaal en kenmerken van het schrift; Van Gelder 1940 voor de veilinglijst uit 1771 met de spreuken op de glazen; het Rijksmuseum bezit een groot aantal van zijn glazen, zie Ritsema van Eck 1995, cat. nr. 76-78, 83-86, 88-99.



VOORSTELLING

Van Heemskerk kalligrafeerde deze spreuk nog op twee andere flessen, waarvan één zich in het midden van de achttiende eeuw bevond in de verzameling van Allard de la Court in Leiden en de andere in 1771 is geveild uit de verzameling van Leonard van Heemskerk, zie Smit 1989 a, p. 115, nr. T6 en T8. De spreuk, die betekent dat het de mens siert wanneer hij een scherpe tong voor zich houdt, komt in variaties voor in enkele spreukenboeken uit de zestiende en zeventiende eeuw. Het opschrift rond de signatuur sluit hierbij aan, maar is helaas ten dele leesbaar.



BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 276



Vermelde literatuur/referenties:



Van Gelder 1940

H.E. van Gelder, 'Willem Jacobsz. Van Heemskerk, glasgraveur', in: Oud Holland 57 (1940), p. 181-192



Ritsema van Eck 1995

P. C. Ritsema van Eck, cat. Glass in the Rijksmuseum, II, Zwolle/Amsterdam (Rijksmuseum) 1995



Smit 1989 a

F.G.A.M. Smit, Inscriptions in Calligraphy on glass. Uniquely Dutch seventeenth-century calligraphy on glass, Peterborough (ongepubliceerd manuscript) 1989



Smit 1995

F.G.A.M Smit, 'Willem Jacobszoon van Heemskerk (1613-1692), Vermaard glaskalligraaf', in: Vormen uit Vuur (1996), p. 2-13