gravure: toegeschreven aan David Wolff (1732-1798)

Bokaal

BESCHRIJVING

Gewelfde voet, balusterstam met knopen; in de baluster een dubbele, opaak witte spiraal rond een netwerkspiraal, de middelste knoop met een dubbele rij luchtbellen. Conische kelk met massieve, afgeronde basis met luchtbellen. Kelk gegraveerd met een rondom doorlopende voorstelling van een landschap in coulissen met veenplassen en legakkers, waarop turfstekers met platschuiten en schuren, vissers, jagers, boeren en vee.



VERVAARDIGING

David Wolff is ongetwijfeld de bekendste stippelgraveur. Zijn werk is van een zeer hoge kwaliteit en waarschijnlijk heeft hij als één van de weinige graveurs zijn brood verdiend met graveren. Geboren in 's-Hertogenbosch verhuisde Wolff in 1739 naar Den Haag, waar hij in 1762 trouwde en negen kinderen kreeg. Hij werkte korte tijd voor de schilder Dirk van der Aa (1731-1809), waar hij zich specialiseerde in het schilderen van cherubijntjes en putti, charmante figuurtjes die veelvuldig op zijn gestippelde glazen voorkomen. Van een glas dat tegenwoordig in het bezit is van Museum de Lakenhal te Leiden is de door Wolff ondertekende rekening uit 1775 bewaard, waardoor met zekerheid de signatuur D. Wolff aan David sr. kan worden toegeschreven (Smit 1992, afb. 8-9). Aan de hand van dit glas kunnen we vaststellen dat Wolff in zijn vroegere werk naast stippels ook wel fijne lijntjes toepaste. Slechts tien door David Wolff gesigneerde glazen zijn bekend. Op grond echter van zijn vrij volle stippeltechniek, het gebruik van omtreklijnen, de lichaamsbouw van de figuren en de weergave van bepaalde details in de gezichten (holle ogen), vleugels en struikgewas is een bijzonder groot aantal glazen aan hem toegeschreven. Zie over Wolff: Smit 1993, p. 14-16; Buckley 1935; zie voor een uitgebreide beschrijving van de kenmerken van het werk van Wolff en het verschil tussen hem en de in het verleden veel met hem verwisselde Alius: Collectie Bradford 1985, p. 38-39 en Smit 1993, p. 15-16 en 19-20. Het Kunstmuseum bezit geen gesigneerd glas van Wolff, wel zes glazen die aan hem worden toegeschreven. Daaronder bevindt zich een uitzonderlijk grote bokaal met een eveneens zeer bijzondere, rondom doorlopende voorstelling van een landschap.



VOORSTELLING

Het plassenlandschap dat op de grote bokaal is gestippeld, geeft een bijzonder sfeervol beeld van de voor Holland zo kenmerkende turfwinning. Gedetailleerd zijn weergegeven de turfstekers bij de lange rijen plaggen en de turfblokken die hoog opgestapeld liggen te drogen om uiteindelijk in manden naar de platschuiten te worden vervoerd. Elders schieten jagers een konijn, hebben vissers hun hengel uitgeworpen, wordt het visnet gecontroleerd of doen de arbeiders een middagslaapje in het gras. De dieptewerking met knotwilgen als répoussoir, kleine bootjes en zich in het windstille water spiegelende dorpsgezichten aan de horizon is fenomenaal. Van Gelder noemt dit glas 'een van de fraaiste en meest uitvoerige van alle gestipte glazen die ik ken' (Van Gelder 1931, p. 266). Of de afbeelding op een bestaande tekening of prent is gebaseerd, is onduidelijk. Mogelijk zijn verschillende motieven ook uit oudere zeventiende-eeuwse prenten overgenomen en tot een geheel gecompileerd. De weergave van figuurtjes, land, struikgewas en bomen en de manier waarop de voorstelling aan de onderzijde is afgesloten met hangend groen rechtvaardigen een toeschrijving aan Wolff. De weinige glazen waarop landschappen zijn gestippeld, zijn alle aan Wolff toegeschreven. Andere stippelgraveurs hebben zich minder met dit specialisme beziggehouden (Smit 1993, p. 28, 168-171, rubriek Ja). De voorstelling komt wat betreft de figuurtjes en de herkauwende runderen overeen met een eveneens aan Wolff toegeschreven glas in het Rijksmuseum, waarop de voorstelling 'Zee, vee en landbouw' is gestippeld (Ritsema van Eck 1995, nr. 584). Wolff graveerde niet vaak glazen met een opaak witte spiraal in de stam. Toch zijn er totaal zes van dergelijke door Wolff gestippelde exemplaren bekend, waarvan drie een balusterstam hebben (Smit 1993, p. 16).



BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 381



Vermelde literatuur/referenties:



Buckley 1935

W. Buckley, D. Wolff and gthe glasses that he engraved, Londen 1935



Collectie Bradford 1985

The Bradford Collection of 18th century Dutch engraved glass, the property of the Earl of Bradford, veilingcatalogus Christie's Londen, 4 juni 1985



Van Gelder 1931

H.E. van Gelder, 'Oud-Hollandsch versierd glas', in: Mededeelingen II (1931), p. 259-268



Ritsema van Eck 1995

P.C. Ritsema van Eck, cat. Glass in the Rijksmuseum, II, Zwolle/Amsterdam (Rijksmuseum) 1995



Smit 1992

F.G.A.M. Smit, 'Gegraveerde wijnglazen van het achttiende-eeuwse Collegie van Schout, Schepenen en Griffier der Stad Leyden', in: Vormen uit Vuur (1992) 147, p. 31-40



Smit 1993

F.G.A.M Smit, Uniquely Dutch eigtheenth-century stipple-engraving on glass, Peterborough (ongepubliceerd manuscript) 1993