Kabinet met spiegelruitjes

ACHTERGROND

(Zie Deel 1, pp. 18-20) Dit meubel maakt onderdeel uit van een kleine groep kunstkasten die waarschijnlijk in hetzelfde atelier zijn ontstaan. De andere twee kasten bevinden zich in het Rijksmusuem te Amsterdam en het Berlijnse Kunstgewerbe museum. (Kunstkast, Rijksmuseum Amsterdam, inv. N.M. 5671 (Baarsen 1993, no. 23, p. 52) kunstkast, Kunstgewerbe museum Berlijn (Pape 1989, pp. 53-66) Een derde kabinet bevindt zich in de collectie Truesdell, Maryland, Baltimore (Veilingcatalogus Dieren 1963, cat.nr. 954) Dergelijke meubelen werden op bestelling geleverd voor het bewaren van een verzameling. Dat deze kasten al zeer vroeg een zekere reputatie hadden blijkt uit de vermelding van een dergelijk meubel in 1708. (Advertentie Amsterdamse Courant, 15 september 1708 (nr.III).) (Bron: Doctoraalscriptie, M.R.H. Boers, 1998)



BESCHRIJVING

Verzamelaarskast, Noord-Nederlands (?), rechthoekig van vorm op onderstel met getorste poten en een dubbel Y-vormig kruis. Twee deuren, waarachter veertien laden rondom een middenvak met twee deurtjes, waarachter een spiegelnis en een trapportaal. Onderstel met geslingerde poten, dubbel Y-vormig verbonden. Op de laadjes bevinden zich spiegeltjes, die met een voorstelling in radgravure zijn gegraveerd.



BESCHRIJVING

Kabinet op open onderstel met getorste poten, verbonden door een kruis; aan de bovenkant een brede lade. Rechthoekige vlakke bovenkast met twee deuren, zijden en deuren geheel belijmd met fineer van olijfhouten oesterstukken, gelegd in rozetten. Interieur verdeeld in vakken, met links en rechts tweemaal zes laden met spiegelruitjes, centraal een perspectief door deurtjes met getorste halfzuilen en ruiten afgesloten, waaronder twee en waarboven één brede lade. Eén lade gefineerd, de andere twee met ieder twee spiegelruitjes. Alle ruitjes zijn radgegraveerd met voorstellingen van de Metamorfosen van Ovidius en Grieke mythologische personen, omlijst door profiellijsten van ebbenhout. Het centrale perspectief bevat een voorportaal met geblokte bodem, een dubbele bordestrap naar een verdiepte veelhoekige spiegelnis met balustrade, en de halve gevels van twee huizen, die weerspiegelen in zijspiegels. Spiegels in de nis gegraveerd met druivenranken waartussen vogels, onder de trap ruitje gegraveerd met zittende en staande jachthond. Achter de gevels, trap en balustrade zijn verborgen laatjes verwerkt.



BESLAG

De laden hebben ronde, vuurverguld bronzen trekkers. (Bron: Doctoraalscriptie, M.R.H. Boers, 1998)



CONSTRUCTIE

Het onderstel heeft een lade waar voor de geleiding aan de zijkant groeven zijn aangebracht, en waarbij de zijkanten door een zwaluwstaartverbinding met de voorzijde zijn verbonden. De bovenkast is geheel opgebouwd uit aan elkaar gelijmde planken, waarbij de binnenkast bestaat uit verschillende in elkaar schuivende delen. De deuren zijn volgens een raamwerkconstructie tot stand gekomen en draaien op speunen. (Bron: Doctoraalscriptie, M.R.H. Boers, 1998)



CORPUS

Kunstkast met een rechthoekig grondplan rustend op een onderstel bestaande uit getorste, notenhouten poten, die eindigen in een vierkant huis boven platte bol. De poten worden ter hoogte van de huizen met elkaar verbonden door een dubbel gaffelvormig kruis, dat uit platte sporten is opgebouwd. Het onderstel wordt aan de bovenkant afgesloten door een regel waarin zich een over de gehele breedte lopende lade bevindt. Op het onderstel is de eigenlijke tweedeurige rechthoekige kast geplaatst die aan boven- en onderkant door een rechte profiellijst wordt omgeven. (Bron: Doctoraalscriptie, M.R.H. Boers, 1998)



FINEER

Het gehele meubel en de binnenkant van de deuren is gefineerd met olijfhout, op een eikenhouten kern. Het fineer is rondom in een patroon van rozetten gelegd. Bij het fries van het onderstel en de bovenkant van het kruis is het olijfhout in een horizontale band aangebracht. (Bron: Doctoraalscriptie, M.R.H. Boers, 1998)

INTERIEUR



VOORSTELLING

In de velden van de arcaden van de middendeuren zien we voorstellingen van Hercules en Mercurius. De gegraveerde spiegels aan de voorkant van de laden tonen zestien scènes uit de metamorfosen van Ovidius die zijn geïllustreerd door Antonio Tempesta (1555-1630). (Bron: Doctoraalscriptie, M.R.H. Boers, 1998)



VOORSTELLING

De voorstellingen zijn alle ontleend aan de Griekse mythologie. Op de halfronde ruiten in de deurtjes zijn links de Griekse held Hercules en rechts de god Mars weergegeven, waarboven hun genii of putti met attributen. Deze ruitjes zijn bijzonder kundig gegraveerd, met een verfijnde weergave van de musculatuur en gepolijste details op de knots van Hercules en de helm van Mars. De prenten waaraan deze voorstelling zijn ontleend, zijn nog niet getraceerd.

De radgravures van de Metamorfosen op de zestien rechthoekige spiegelruitjes volgen de illustraties uit twee verschillende uitgaven: die van Petrus de Jode, Antwerpen 1606 en die van Isaac Burchhoorn, Den Haag 1637, beide gegraveerd naar een serie van Antonio Tempesta (1555-1630). Afgebeeld zijn op de zes ruitjes links, van boven naar beneden: 1 Jason giet een slaapdrank op de draak, 2 Cephales heeft Procris gedood, 3 Vertumnus en Pomona, 4 Dood van Hyacinthus, 5 Geboorte van Pegasus, 6 Atalanta en Meleager. Op de twee ruiten midden boven: 7 Aurora tracht Cephalus weg te lokken van Procris, 8 Apollo doodt Coronis. Op de twee ruiten midden onder: 9 Procis geeft Cephales een jachthond, 10 Venus en Adonis. Op de zes ruitjes rechts, van boven naar beneden: 11 Perseus en Pegasus, 12 Apollo en de Sybille van Cumae, 13 Apollo doodt de Python, 14 Dryope verandert in een boom, 15 Meleager overhandigt Atalanta de zwijnskop, 16 Apollo en Daphne. De kwaliteit van de radgravures op de spiegelruitjes is minder dan die op de deuren. Vier ruitjes blijken bovendien minder scherp en diep gegraveerd en iets anders van kleur (nr. 4, 6, 8, 15). Mogelijk betreft het vervangingen uit later tijd.



BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 296



Vermelde literatuur/referenties:



Ritsema van Eck 1984

P.C. Ritsema van Eck, 'Early Wheel engraving in the Netherlands', in: Journal of Glass Studies 26 (1984), p. 86-101



Ritsema van Eck 1995

P. C. Ritsema van Eck, cat. Glass in the Rijksmuseum, II, Zwolle/Amsterdam (Rijksmuseum) 1995