Kelkglas

BESCHRIJVING

Vlakke voet, massieve balusterstam met knoop, conische kelk. Op de kelk gegraveerd voorstelling van een driemaster en boven bladvoluten de tekst: "HET LANDTS WELL VAREN".



COMMENTAAR

Het spreekt vanzelf dat in een handelsnatie als de Noordelijke Nederlanden vaak zal zijn gedronken op het welvaren hiervan. Veel glazen zijn dan ook gegraveerd met teksten en afbeeldingen die de negotie, de koopvaarderij en het 'Lands Welvaren' weergeven met de daarbij behorende handelswaren, pakhuizen en schepen. Glazen met het VOC-embleem en met voorstellingen van Kaap de Goede Hoop of in het algemeen de vijf werelddelen passen in dit kader. De gravures zijn van wisselende kwaliteit: sommige graveurs geven de koopvaarderijschepen van hun opdrachtgevers zo gedetailleerd weer dat scheepsnaam of VOC-embleem op de vlag kan worden gelezen en de lijntjes en kanonnetjes als het ware geteld kunnen worden. Deze precisie geldt bijvoorbeeld voor Jacob Sang (objectnr. 1004855; zie Laméris 1996, p. 6-8 en Laméris 1998a, p. 29, 32-33). Bij andere graveurs is de weergave minder secuur en voldoet de verwijzing naar de scheepsnaam. Dankzij deze naam is na te gaan wanneer de schepen in de vaart zijn geweest. In Nederlandse collecties zijn veel scheepsglazen bewaard gebleven (zie bijv. Ritsema van Eck 1995, nr. 290-311; Vreeken 1998, nr. 225-227, 274). Een heildronk op de landbouw en veeteelt was even gebruikelijk: glazen met het toepasselijke opschrift op 't groeyen en bloeyen van ossen en koeyen' zijn veel gemaakt in de periode 1725-1750 toen door elkaar opvolgende veepesten de veestapel grotendeels werd vernietigd (Liefkes 1989, nr. 39; Duysters 2002, p. 190).



VOORSTELLING

Het opschrift 'Het Lands Welvaren' kan in het algemeen met het welvaren van het land betekenen met het schip als een symbool voor het letterlijke wel-varen. Dergelijke glazen waren in de achttiende eeuw veel in gebruik: de Haagse schutters betaalden volgens een rekening uit 1721 6 gulden voor '2 nieuwe bocaeltjes van Lands Welvaren' (Servaas van Rooyen 1908, nr. 115). Het opschrift kan echter ook verwijzen naar een VOC-schip met die naam dat in 1762 is gebouwd in Amsterdam. Tussen 1762 en 1774 maakte dit schip drie retourvaarten tussen Texel en Batavia of Bengalen en liep op haar vierde tocht in 1774 in de Ganges aan de grond (www.vocsite.nl/schepen/lijst). Mocht het glas voor dit schip zijn besteld, een mogelijkheid die we niet groot achten, dan zou de gravure, die vrij grof van karakter is, iets later moeten worden gedateerd.





BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 337



Vermelde literatuur/referenties:



Duysters 2002

K. Duysters, cat. Facetten van Glas. De glascollectie van het Historisch Museum Arnhem., Arnhem (Historisch Museum) 2002



Laméris 1996

A. Laméris, 'Jacob Sang, glasgraveur', in: Vormen uit Vuur (1996) 157, p. 2-12



Laméris 1998a

A. en K. Laméris, Glas, graveurs en gelegenheidsglazen. De collectie Hudig, Rotterdam 1998



Liefkes 1989

J.R. Liefkes, cat. tent. Glaswerk uit drie Utrechtse kastelen, Slot Zuylen, Kasteel Amerongen, Kasteel Sypesteyn, Oud Zuilen 1989



Ritsema van Eck 1995

P. C. Ritsema van Eck, cat. Glass in the Rijksmuseum, II, Zwolle/Amsterdam (Rijksmuseum) 1995



Servaas van Rooyen 1908

A.J. Servaas van Rooyen, Catalogus der geschied- en oudheidkundige voorwerpen van het Gemeentemuseum van 's-Gravenhage, Den Haag (Haags Gemeentemuseum) 1908



Vreeken 1998

H. Vreeken, cat. Glas in Amsterdams Historisch Museum en Museum Willet-Holthuysen, Amsterdam (Amsterdams Historisch Museum/Zwolle) 1998