gravure: Jacob van Heemskerk [onbekend]

Kelkglas

BESCHRIJVING

Vlakke voet met neerwaarts omgevouwen rand. Holle balusterstam met schijven, conische kelk. Op kelk gekalligrafeerd opschrift: "Maet houdt Staet". Onder op voet signatuur "Jacob van Heemskerk 1682".



VOORSTELLING

De kunst van het kalligraferen of schoonschrijven op glas bereikte een hoogtepunt in de eerste helft van de zeventiende eeuw met de zusters Roemers Visscher en Anna Maria van Schurman. Slechts een klein aantal glazen van hun hand is bewaard gebleven. Ook in de tweede helft van de eeuw zette dit hoge niveau zich voort en zorgde voor een stroom van gekalligrafeerde glazen en flessen, waarvan tegenwoordig elke respectable glasverzameling wel voorbeelden in huis heeft. Hoewel schoonschrijven de gehele zeventiende eeuw een bezigheid was waarin traditioneel veel schoolmeesters excelleerden, was het schrijven op glas zelden het werk van professionele kalligrafen, eerder een aangenaam tijdverdrijf voor mannen en vrouwen uit de hogere lagen van de burgerij. Kalligraferen vereist een grote concentratie, een vaste hand en een goed oog om de letters niet al te sierlijk vorm te geven met krullend bijwerk, maar ook om op rond glas de onderlinge afstanden zodanig te bepalen dat de tekst goed uitkomt. Zie over de Nederlandse zeventiende-eeuwse kalligrafie en een inventarisatie van de gekalligrafeerde teksten Smit 1989 a. De beroemdste kalligraaf waarvan het meeste werk bewaard is gebleven, is ongetwijfeld de in Leiden werkzame Willem Jacobsz. van Heemskerk. Het Kunstmuseum bezit vier flessen, een roemer, een kelkglas en een berkemeier die door Willem van Heemskerk op zijn kenmerkende wijze zijn gesigneerd. Een door Jacob van Heemskerk gesigneerd glas met kalligrafie in de collectie is het enige werk dat van hem bekend is. Een stadsgenoot en door familierelaties mogelijk bekende van Van Heemskerk was de schoolmeester François Crama, die eveneens een hoog niveau bereikte met het kalligraferen op glas. Van hem bezit het museum een gesigneerd glas en een aan hem toegeschreven dekselbokaal.



VERVAARDIGING

Eén gekalligrafeerd kelkglas in onze verzameling draagt de signatuur van Jacob van Heemskerk. De twee zonen van Willem Jacobsz. met de naam Jacob waren in 1682, het op het glas gegraveerde jaartal, al overleden. Waarschijnlijk is hier wel sprake van een familierelatie: zo had Willems broer Jan van Heemskerk een zoon met de naam Jacob. Meer glazen van Jacob zijn niet bekend. Het werk is in de stijl van Willen Jacobsz., maar duidelijk van een minder hoog niveau.



BRON

Pijzel-Dommisse, Eliëns 2009

J. Pijzel-Dommisse, T.M. Eliëns, cat. tent. Glinsterend Glas. 1500 jaar Europese Glaskunst. De collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, Zwolle/Den Haag (Gemeentemuseum Den Haag) 2009, nr. 281



Vermelde literatuur/referenties:



Smit 1989 a

F.G.A.M. Smit, Inscriptions in Calligraphy on glass. Uniquely Dutch seventeenth-century calligraphy on glass, Peterborough (ongepubliceerd manuscript) 1989