Gustavs Klucis

In het prentenkabinet van het Gemeentemuseum is de eerste overzichts -tentoonstelling van Gustavs Klucis (1895 – 1938) in Nederland te zien. Klucis was een leerling van Kazimir Malevich en is te beschouwen als de pionier van de constructivistische fotomontage in Rusland. De presentatie omvat tekeningen, affiches, briefkaarten, boekomslagen en tentoonstellingsontwerpen, waarin de fotomontage -techniek als krachtige nieuwe kunstvorm en politiek propagandamiddel naar voren komt. De tentoonstelling, die in het Gemeentemuseum goed op zijn plaats is door de aanwezigheid in de collectie van de Nederlandse ‘fotomonteurs’ Piet Zwart en Paul Schuitema, is tot stand gekomen in samenwerking met het Nationaal Kunstmuseum van Letland in Riga.

Klucis studeert vanaf 1913 aan de Hogeschool voor de Kunsten in Riga. Omdat de Duitse troepen  deze stad in 1915 aanvielen, wordt Klucis ingelijfd in het keizerlijke leger, dat wordt verplaatst naar Ochsta bij Sint-Petersburg, waar hij ook gaat studeren aan de Kunstacademie. In de dagen na de Oktoberrevolutie van 1917 meldt Klucis zich als vrijwilliger aan bij Negende Regiment van Letse Rode Infanteristen om Lenin te verdedigen. Geïnspireerd door Malevich en het constructivisme begint hij in diezelfde tijd ook kunst te maken, die moet bijdragen aan de opbouw van de communistische maatschappij.

Hij realiseert in 1919 een serie tekeningen, fotomontages en schilderijen met de titel Dynamische Stad. Met dit werk laat hij zien dat hij het suprematisme van Malevich verder wilde ontwikkelen tot een concretere kunstrichting. Klucis ontwikkelt zich samen met Tatlin, Pevsner en Gabo tot een van de eerste constructivisten. Zijn werk is dan ook exemplarisch voor het engagement en de vernieuwingsdrang van deze Russische stroming. Omstreeks 1919 ontdekt Klucis de fotomontage, die hij later zelf typeert als een nieuw soort massakunst, als de kunst van de socialistische opbouw.

Klucis wordt vanaf die tijd veelvuldig gevraagd prestigieuze ontwerpen te verzorgen. Een goed voorbeeld zijn de ontwerpen die hij in 1928 voor de Spartakiade verzorgde, het alternatief van de Sovjet – Unie op de Olympische Spelen. Klucis ontwierp een serie briefkaarten en een affiche, waarin hij sport en revolutie duidelijk met elkaar verbindt. Hij maakte meer dan honderd afficheontwerpen waarvan een groot aantal in het kader van de Vijfjarenplannen, waarin propaganda gemaakt wordt voor de collectivisatie van de landbouw en een grootscheepse industrialisatie van de Sovjet-Unie.

Gustavs Klucis wordt op 17 januari 1938 gearresteerd op de beschuldiging lid te zijn van een Letse terroristische organisatie (onder het regime van Stalin vinden regelmatig ‘willekeurige’ politieke zuiveringen plaats). Hij is meegevoerd en zijn vrouw de kunstenares Valentina Kulagina (1902-1987) bleef lang in onzekerheid over zijn lot. In 1956 krijgt de familie van Klucis te horen dat hij  in 1944 was overleden in een werkkamp als gevolg van hartfalen. Pas in 1989 wordt zijn familie geïnformeerd over het feit dat hij al op 26 februari 1938 in Moskou is gefusilleerd.

De tentoonstelling is tot stand gekomen met ondersteuning van de Ambassade van Letland in Nederland. Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde tentoonstellingscatalogus met teksten van o.a. Iveta Derkusova en Frans Peterse.