05 september 2009 t/m 07 februari 2010

Voorbij de horizon

Landschappen in de moderne kunst

Persbeeld tentoonstelling Voorbij de horizon

Felgekleurd, stemmig, woest, vriendelijk, vlak, glooiend, figuratief, abstract twee- én driedimensionaal: het landschap doet zich in de moderne kunst op vele manieren voor. Van landschappen vol dramatiek en emotie in de romantiek tot volledig abstracte werken in de jaren zestig van de twintigste eeuw, waarbij de land art kunstenaars het fysieke landschap gebruiken als drager voor een kunstwerk. De tentoonstelling Voorbij de horizon toont hoe de verbeelding van het landschap de laatste twee eeuwen is veranderd en hoe de manier waarop het landschap werd weergegeven exemplarisch was voor de gedachten over kunst en de verbeelding van de realiteit in een bepaalde tijdgeest.

Dreigende luchten of zonnige weides deden in de Romantiek dienst als decor voor religieuze, nationalistische of mythologische voorstellingen. De sfeer van het landschap werd aangepast op de scène die zich afspeelde in het doek. De in Den Haag geboren Wijnand Nuijen bijvoorbeeld, gebruikte extreem donkere blauw- en paarstinten om zijn dramatische zeetaferelen kracht bij te zetten. Naast beroemde Nederlandse negentiende-eeuwse schilders als Nuijen en Jongkind, is er in Voorbij de horizon ook werk te zien van de Fransman Louis Eugène Isabey en de Engelsman Richard Bonnington. De tentoonstelling volgt deels de chronologie van de tijd, van de Romantiek naar het impressionisme van Monet. In Quai du Louvre, wordt de stad als landschap in beeld gebracht, met een horizon en bewolkte lucht, zónder te focussen op een detail of gebeurtenis. Maar tegelijkertijd vinden er soms spannende confrontaties plaats tussen kunstwerken uit verschillende tijden: J.H. Weissenbruch wordt bijvoorbeeld gespiegeld met Jan Andriesse.

Mondriaan vervaardigde aan het begin van de twintigste eeuw enkele zonovergoten luministische duinlandschappen. In deze werken experimenteerde hij met de weergave van licht, zowel boven de horizon als gereflecteerd in zee. Kunstenaars als René Daniëls en J.C.J. Vanderheyden hebben een meer conceptuele benadering van het landschap en maken eerder gebruik van het begrip ‘ruimte’. Zo schildert Vanderheyden twee halfronde voorstellingen van de lucht en de zon. Dit levert een spannend beeld op van een oneindige ruimte. Richard Long verwerkte een kunstwerk in het landschap, door met honderden takjes een installatie te maken die op de vloer dient te worden gerangschikt. Het landschap is hierbij drager én onderdeel van zijn kunstwerk! Het werk werd speciaal voor het Gemeentemuseum Den Haag gemaakt.

De boeiende reis van de Romantische schilderkunst via impressionisme en abstracte kunst naar de conceptuele wordt in deze mix van stijlen samengebracht en bepaalt de verrassende diversiteit en de kracht van deze tentoonstelling. De thematiek van Voorbij de horizon kent daarmee meerdere lagen: in de letterlijke betekenis is dat de weidsheid van het landschap in de kunst, en in conceptuele zin is dat de manier waarop het landschap, of beter gezegd: de fysieke werkelijkheid wordt vervormd of gemanipuleerd, zodanig dat het de toeschouwer anders naar de realiteit laat kijken. Enkele nieuwe aanwinsten van het museum worden in de tentoonstelling voor eerst aan het publiek gepresenteerd.