Wit licht

Vies? Dit schilderij is vies!? Verbouwereerd keek ik naar een bloedmooi landschap van de Franse schilder Paul Signac (1863-1935). Jazeker, sprak mijn collega resoluut. Vies. Ik kon het niet geloven. Het werk dat ik zo lang had bewonderd om zijn licht en kleur was in mijn ogen perfect. Maar ik kijk niet met de ogen van een restaurator. En dus werd Signacs Cassis. Cap Lombard, Opus 196 (1889) van de muur gehaald en naar het restauratieatelier gebracht. Daar werd de vergeelde vernis, een dunne glanzende laag die het schilderij bescherming en diepte geeft, voorzichtig verwijderd.

Het resultaat was bijzonder. Normaal gesproken ogen na een vernisafname de kleuren feller en dieper. In dit geval verscheen in de voorstelling een helder wit licht. Ooit, ter voorbereiding van een tentoonstelling, las ik een dagboekpassage van Signac over zijn bezoek aan Cassis: “In die streek is er niets dan wit; het licht, dat overal wordt weerkaatst, slokt de lokale kleuren op en doet schaduwen vergrijzen. De doeken die Van Gogh maakte in Arles zijn buitengewoon ontstuimig en intens, maar het heldere licht van Zuid-Frankrijk geven ze volstrekt niet weer.” 

Op weg naar Cassis had Signac nog een tussenstop gemaakt in Arles, om daar de betreffende Vincent van Gogh te bezoeken. De ontmoeting deed vooral Van Gogh goed. De Nederlandse kunstenaar was herstellende van zijn mentale inzinking en verbleef nog altijd in het ziekenhuis. Vanuit Cassis, een havenstadje aan de zonnige Côte d’Azur, schreef Signac hem enthousiaste brieven: “Wit, blauw en oranjetinten, harmonisch verspreid over het fraai geaccidenteerde land. Overal om ons heen de bergen met hun ritmische glooiingen. Ik maak het mezelf erg lastig. Ons Veronese groen en kobaltblauw zijn, dat staat buiten kijf, ineens spuuglelijk vergeleken met die golven van de Middellandse Zee.”

Wit licht bestaat uit kleur, weten we sinds Newton via een prisma licht in een kleurenwaaier uiteen liet vallen. Ook Signac liet zich leiden door de wetenschap. Toen hij het schilderij een jaar later in Brussel exposeerde liet hij het omschrijven als “Neo-impressionistische luministische techniek met toepassing van de recente ontdekkingen van Charles Henry aangaande het ritme en de maat van lijnen en kleur.” Henry, zowel wiskundige als psycholoog, beschreef in 1885 in zijn Introduction à une esthétique scientifique over de specifieke emoties die opgaande en neergaande lijnen oproepen, en het effect van verschillende kleurcombinatie. Signacs landschap lijkt volgens een wetenschappelijk handboek van Henry geschilderd. De gebogen vorm van de kustlijn vormt samen met de rotspartijen een spel van driehoeken, opgebouwd uit de elkaar versterkende tinten blauw en oranje. Maar meesterlijk is Signacs vermogen om door middel van kleur het witte licht van Cassis te vangen.

Het werk is nog t/m 28 oktober 2018 te zien in de tentoonstelling Art Nouveau in Nederland

Geschreven door conservator Frouke van Dijke. 

Afbeelding: Paul Signac (1863-1935), Cassis, Cap Lombard, Opus 196, 1889, Olieverf op doek, 83,5 x 99,8 cm. Gemeentemuseum Den Haag.